Głosowanie przez pełnomocnika lub korespondencyjnie dla osób o znacznym i umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Samodzielne głosowanie osób niewidomych lub niedowidzących przy pomocy nakładek z opisem w alfabecie Braille’a. Więcej lokali wyborczych dostępnych dla osób niepełnosprawnych, a tym samym seniorów i rodziców z małymi dziećmi. A także specjalna informacja wyborcza dla osób niepełnosprawnych. I to wszystko już od najbliższych wyborów parlamentarnych.
Sejm po dwóch latach prac 27 maja 2011 roku uchwalił, Prezydent 15 lipca 2011 r. podpisał, a Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 20 lipca 2011 r. ostatecznie potwierdził zgodność z Konstytucją RP nowych przepisów zawartych w ustawie o dostosowaniu organizacji wyborów do potrzeb osób niepełnosprawnych. Ustawa ta, jako część nowego kodeksu wyborczego, będzie obowiązywać już podczas październikowych wyborów do Sejmu i Senatu.
Dotychczas bardzo wiele osób nie mogło skorzystać ze swego podstawowego prawa obywatelskiego, jakim jest współdecydowanie – poprzez udział w wyborach – o tym, kto będzie rządził w naszej gminie, w powiecie, województwie i w kraju. Przyczyny były proste, oczywiste, wręcz banalne: w ubiegłorocznych wyborach prezydenckich i samorządowych zaledwie około ¼ spośród ponad 25 tysięcy lokali wyborczych określano jako dostępne dla osób niepełnosprawnych. „Określano”, bo badanie wykonane przez Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich pokazało, iż często za dostępne uznawano lokale, do których w rzeczywistości wielu niepełnosprawnych nie dałoby rady wejść. A przecież obok niedostępnych lokali wyborczych często dużo gorszą, a nie do pokonania barierą jest wyjście z własnego mieszkania. Tego rodzaju barier doświadcza w Polsce około 2,5 miliona wyborców!
Teraz się to zasadniczo zmieni. Przede wszystkim osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności może głosować przez pełnomocnika lub korespondencyjnie. Głosowanie przez pełnomocnika stosowane już było w ubiegłorocznych wyborach prezydenckich i samorządowych. Z takiej możliwości skorzystało w ubiegłym roku około 4 tysięcy wyborców.
Prawdziwą rewolucję stanowi jednak możliwość głosowania korespondencyjnego, stosowana w większości krajów europejskich od dawna (np. w Szwecji już od prawie 70 lat) i na masową skalę: w ostatnich wyborach do niemieckiego Bundestagu korespondencyjnie głosowało ponad 9 milionów osób (około 30% głosujących), a w wyborach do Izby Gmin ponad 6 milionów Brytyjczyków. Rekordy popularności głosowanie korespondencyjne bije jednak w Szwajcarii, gdzie w ostatnich wyborach w Kantonie Genewskim w ten sposób głosowało 95% wyborców.
To co jednak na świecie od dawna znane i stosowane – w Polsce będzie możliwe dopiero teraz. A jak to ma działać w praktyce?
Zamiar głosowania korespondencyjnego należy zgłosić wójtowi (ustnie, pisemnie, faksem lub elektronicznie) najpóźniej do 21. dnia przed dniem wyborów. Do zgłoszenia należy dołączyć kopię aktualnego orzeczenia o niepełnosprawności. Jeśli w jednym dniu odbywają się więcej niż jedne wybory – głosowanie korespondencyjne dotyczy wszystkich odbywających się w tym dniu wyborów. Wyborca głosujący w ten sposób otrzymuje z urzędu gminy pakiet wyborczy najpóźniej na 7 dni przed wyborami. Jeżeli doręczenie pakietu się nie udało za pierwszym razem – listonosz ponawia próbę w ciągu 3 dni.
Pakiet wyborczy zawierać będzie kopertę zwrotną (do odesłania), kartę lub karty do głosowania, kopertę na karty do głosowania, instrukcję głosowania korespondencyjnego, nakładkę do głosowania z opisem w alfabecie Braille’a (jeśli wyborca jej zażądał) oraz oświadczenie o osobistym i tajnym głosowaniu.
Po wypełnieniu karty do głosowania – wyborca wkłada ją do specjalnej koperty, którą zakleja (by głos był ważny!), a tę wraz z podpisanym oświadczeniem wkłada do koperty zwrotnej i odsyła. Jeżeli wyborca o to poprosi – listonosz ma obowiązek odebrać kopertę zwrotną od wyborcy z jego mieszkania.
Bezprawne otwarcie lub zniszczenie pakietu wyborczego lub koperty zwrotnej – podlega karze grzywny do 5000 zł.
Obie te nowe możliwości głosowania – przez pełnomocnika i korespondencyjnie – posłowie Prawa i Sprawiedliwości zaskarżyli do Trybunału Konstytucyjnego, jako naruszające zasadę bezpośredniości wyborów, zasadę tajności a wreszcie możliwe manipulacje (np. gdyby pełnomocnik zagłosował inaczej niż chciał tego wyborca). Posłowie PiS domagali się unieważnienia tych nowych rozwiązań jako sprzecznych z Konstytucją.
Trybunał w uzasadnieniu wyroku – którego szerokie fragmenty warto przytoczyć ze względu na wagę i precyzję argumentów – wskazał, że „przepisy dotyczące instytucji pełnomocnika do głosowania są zgodne z zasadą równości praw wyborczych oraz z zasadą bezpośredniości wyborów.
Głosowanie przez pełnomocnika jest jedną z alternatywnych form głosowania, a tym samym jest dodatkową gwarancją korzystania przez obywateli z czynnego prawa wyborczego. Nie oznacza ono przeniesienia na pełnomocnika praw wyborczych przysługujących osobie, która pełnomocnictwa udziela. Pełnomocnictwo obejmuje upoważnienie pełnomocnika do oddania głosu w wyborach zgodnie z wolą mocodawcy i w jego imieniu. Brak możliwości kontroli czynności dokonanej przez pełnomocnika, czyli – innymi słowy – treści oddanego głosu, wynika z zasady tajności głosowania i rodzi konieczność oparcia na relacji szczególnego zaufania między wyborcą i jego pełnomocnikiem. Głosowanie przez pełnomocnika ułatwia (a niekiedy nawet umożliwia) udział w wyborach osobom niepełnosprawnym lub w podeszłym wieku, przerzucając jednak na nie ciężar znalezienia osoby godnej zaufania.”
Trybunał wskazał, iż „głosowanie przez pełnomocnika zna prawo takich państw Unii jak Belgia, Francja, Holandia czy Wielka Brytania. Postulat wprowadzenia tej alternatywnej metody głosowania od wielu lat był zgłaszany w Polsce. Przez pełnomocnika może głosować wąskie grono wyborców o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności oraz tych, którzy ukończyli 75 lat. Z kolei pełnomocnikiem może być jedynie osoba wpisana do rejestru w tej samej gminie co wyborca lub mająca zaświadczenie o prawie do głosowania. Pełnomocnikiem nie może być członek komisji obwodowej, mąż zaufania oraz kandydat w wyborach. Można być pełnomocnikiem tylko jednej osoby, wyjątkowo zaś dwóch, jeżeli co najmniej jedną z nich jest osoba najbliższa. Możliwość skorzystania z tej instytucji jest wykluczona m.in. w obwodach głosowania utworzonych w zakładzie opieki zdrowotnej, domu pomocy społecznej, jednostkach penitencjarnych, w domu studenckim.
Gwarancję przed nadużyciem instytucji pełnomocnika stanowi – według Trybunału – udzielanie pełnomocnictwa do głosowania przed wójtem (lub upoważnionym przez niego pracownikiem), sporządzanie aktu pełnomocnictwa w miejscu zamieszkania wyborcy (wyjątkowo na jego wniosek w innym miejscu), możliwość cofnięcia pełnomocnictwa najpóźniej na 2 dni przed dniem wyborów lub doręczenie oświadczenia o tym obwodowej komisji wyborczej w dniu głosowania, wreszcie pełnomocnictwo jest – pod groźbą kary – bezpłatne i nie może przysporzyć pełnomocnikowi innych korzyści.
Trybunał podkreślił, iż już dotychczasowe przepisy zezwalają wyborcy niepełnosprawnemu na uzyskanie pomocy innej osoby przy akcie głosowania, z wykluczeniem członków komisji wyborczej i mężów zaufania. Ta pomoc może obejmować oddanie głosu za wyborcę, który mimo obecności w lokalu wyborczym nie może z uwagi na stan zdrowia (np. wyborca niewidomy) skontrolować, czy głos został oddany zgodnie z jego wolą.
Trybunał orzekł także o zgodności z konstytucją instytucji głosowania korespondencyjnego, jako alternatywnej formie głosowania służącej realizacji zasady powszechności wyborów. Głosowanie za pośrednictwem poczty dopuszczalne jest w takich państwach Unii jak Austria, Belgia, Dania, Estonia, Finlandia, Hiszpania, Irlandia, Litwa, Niemcy czy Wielka Brytania. Postulat wprowadzenia w Polsce tej formy głosowania od lat zgłaszali m.in. Rzecznik Praw Obywatelskich, Państwowa Komisja Wyborcza oraz organizacje pozarządowe.”
Ponadto, zgodnie z nową ustawą, wyborca niewidomy lub niedowidzący może zgłosić wójtowi (najpóźniej 14 dni przed wyborami) żądanie, by w lokalu, gdzie będzie głosował, była nakładka z opisem w alfabecie Braille’a, umożliwiająca mu głosowanie samodzielne.
Wyborca niepełnosprawny ma także prawo do specjalnej informacji m.in. o dokładnym terminie (dzień, godziny) wyborów, adresie oraz dostępności lokalu komisji wyborczej, o zarejestrowanych listach i znajdujących się na tych listach kandydatach. Informacji takiej udziela wyborcy pracownik urzędu gminy – ustnie (w tym telefonicznie), elektronicznie lub w materiałach drukowanych – w tym w alfabecie Braille’a.
W każdej gminie już podczas najbliższych wyborów co najmniej 1/5 spośród wszystkich lokali wyborczych musi być dostosowana do potrzeb wyborców niepełnosprawnych, zaś po 1 stycznia 2015 r. – co najmniej 1/3. Sposobem szybkiej poprawy w tym zakresie ma być możliwość zgłaszania wójtowi – przez pojedynczych wyborców lub przez organizacje pozarządowe – propozycji zmiany siedzib komisji wyborczych (przeniesienia komisji do innego budynku). Taka metoda dała szybko efekty m.in. w Wielkiej Brytanii.
Rozwiązaniem wielu dzisiejszych problemów i sposobem pokonania barier, uniemożliwiających każdemu udział w wyborach, byłoby głosowanie przez Internet. Nie jest to jednak łatwe, gdyż dla wiarygodności wyborów wymaga zapewnienia bezwzględnego bezpieczeństwa w przesyłaniu i rejestracji głosów. Wbrew pozorom – głosowanie przez Internet niewiele ma wspólnego z wykonywanymi tą drogą operacjami bankowymi. Ale to już całkiem inna opowieść…
—
*Sławomir Piechota: wrocławski poseł od 2005 r., w Sejmie przewodniczy Komisji Polityki Społecznej i Rodziny oraz wiceprzewodniczący Parlamentarnego Zespołu ds. Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi; wcześniej przez 11 lat pracował w Radzie Miejskiej Wrocławia, w tym był jej wice- i przewodniczącym oraz wiceprezydentem Wrocławia ds. społecznych; z zawodu – radca prawny.
Źródło: Polska Gazeta Wrocławska, Słowo Polskie, 6-7 sierpnia 2011 r.